پلاک الکتروموتور چیست و پلاک خوانی موتورها چگونه است؟

پلاک الکتروموتور شناسنامه الکتروموتور است؛ یک صفحه فلزی کوچک بر روی بدنه موتورهای الکتریکی که اطلاعاتی در مورد بدنه و ویژگی‌های فنی موتور بر روی آن حک شده است. برخی از این اطلاعات شامل ولتاژ مصرفی، توان خروجی، جریان نامی و کلاس عایقی است. هر یک از این پارامترها، با حروف اختصاری که معمولاً حروف اول یک کلمه یا عبارت انگلیسی است، بیان می‌شوند. گاه نیز از علائم فیزیکی خاص استفاده می‌شود. از این رو، جهت خواندن پلاک موتور الکتریکی، لازم است که این حروف و علائم را بشناسید. به عنوان مثال، INS. CL. F به این معنی است که کلاس عایق الکتروموتور شما از نوع F است؛ یعنی موتور شما با موادی مثل آزبست، پلی استر و یا الیاف شیشه عایق شده و می‌تواند گرمای حدأکثر تا دمای 155 درجه سانتیگراد را تحمل کند. جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد پلاک خوانی الکتروموتور، با گستره آبی همراه باشید.

پلاک الکتروموتور چیست؟

بر روی تمامی موتورهای الکتریکی، یک پنل فلزی یا برچسب کاغذی کوچک چسبانده می‌شود که حاوی اطلاعات مهم و مختصر در مورد موتور است. به این پنل پلاک الکتروموتور گفته می‌شود. وجود این پلاک بر روی تمامی موتورها ضروری است. زیرا اطلاعات مورد نیاز در مورد موتور مربوطه به کاربر ارائه می‌دهد. بنابراین، کاربر می‌تواند در زمان خرید، محصول را با توجه به نیاز خود خریداری کند. همچنین، برای تعمیر و چکاپ موتور، کارآمد است و تکنسین بر اساس اطلاعات موجود در پلاک، چکاپ یا تعمیر خود را انجام می‌دهد. تعداد فازها، فرکانس، کد راندمان، کلاس عایق و درجۀ حفاظت، از جمله پارامترهایی هستند که بر روی پلاک موتورهای الکتریکی ثبت می‌شوند.

مشخصات الکتروموتور و خواندن پلاک الکتروموتور

بر روی پلاک الکتروموتورها، همواره یک سری مشخصات خاص ثبت می‌شود. بنابراین، عنوان مشخصات در همه موتورهای الکتریکی ثابت است. به عنوان مثال، ولتاژ، فرکانس، توان و جریان، از جمله فاکتورهایی هستند که همواره در پلاک موتورها درج می‌شود. در این قسمت، تمامی آیتم‌هایی که در پلاک یک الکتروموتور درج می‌شود، آورده‌ایم. از طرف دیگر، با توجه به اینکه خواندن پلاک نیز مهم است، چگونگی خواندن پلاک جهت درک اطلاعات موجود در آن را نیز بیان کرده‌ایم. خواندن پلاک موتورهای الکتریکی بسیار ساده است؛ به شرط آنکه با حروف اختصاری فنی این موتورها آشنا باشید و بدانید هر حرف یا علامت، بیان کنندۀ چه موضوعی است. آشنایی با حروف و علائم اختصاری الکتروموتور و هر وسیله و ابزار فنی دیگر، به شما در خواندن پلاک و درک موارد ثبت شده بر روی آن کمک می‌کند. آنچه که بر روی پلاک‌ها درج می‌شود عبارتند از:

• تعداد فازها
• جریان، قدرت نامی و ولتاژ نامی موتور
• فرکانس نامی
• Duty/Time
• کد راندمان (کارایی)
• اندازۀ قاب (سایز فریم)
• درجۀ حفاظت
• کلاس عایق
• ALT و M.B
• سرعت بار کامل
• سریال نامبر و وزن موتور

آیتم های بیان شده در بالا، به زبان فارسی نیستند. از این رو در ادامه، نحوه خواندن پلاک الکتروموتور را توضیح داده ایم. توضیحات بر اساس مثال زیر است. این مثال، تصویری از یک پلاک است که مندرجات آن، بازگو کنندۀ مشخصات موتور است.

فاز در پلاک الکتروموتور

یکی از مهمترین و اولین مشخصه‌هایی که لازم است در مورد موتور الکتریکی خود بدانید، تعداد فاز آن است. تعداد فاز نشان دهنده نوع منبع تغذیه‌ای است که موتور برای آن طراحی شده است. منبع تغذیه موتورهای الکتریکی به صورت تک فاز و سه فاز است. اما این ویژگی موتور در کدام قسمت پلاک درج می‌شود؟ به تصویر زیر نگاه کنید. در کنار علامت تقریب، عدد 3 درج شده است. عدد “3” نشان می‌دهد که موتور مربوطه، یک موتور سه فاز است.

در برخی پلاک ها نیز تعداد فاز موتور الکتریکی شما به صورت کاملاً واضح و با عبارت “Phase Induction” مشخص شده است. به عنوان مثال، درج عبارت 3 Phase Induction بدین معناست که موتور الکتریکی شما از نوع سه فاز می‌باشد.

A و KW در پلاک الکتروموتور

منظور از A در پلاک موتورهای الکتریکی، آمپر است و نشان دهندۀ جریان نامی است که از الکتروموتور می‌گذرد. اگر فازها نامتعادل باشند یا اگر معلوم شود که ولتاژ کمتر از مقدار مشخص شده باشد، میزان جریان ممکن است از مقدار آمپری که در پلاک درج شده است، منحرف شود.

Kw حروف ابتدایی عبارت Kilowatt (کیلو وات) است و قدرت نامی موتور (Motor Rated Power) شما را نشان می‌دهد. کیلووات بیانی از رتبه خروجی مکانیکی موتور است. Kw توانایی موتور در ارائه گشتاور مورد نیاز برای بار در سرعت نامی است.

V-Δ/Y در خواندن پلاک الکتروموتور

یکی از علائمی که در خواندن پلاک الکتروموتور با آن مواجه می شوید، علامت V-Δ/Y است. در V-Δ/Y، V ولتاژ نامی است. ولتاژ نامی همان ولتاژ مصرفی می باشد؛ ولتاژی که سیم پیچ‌ها آن را مصرف می‌کنند. به عنوان مثال، اگر ولتاژ دستگاه شما 220 ولت باشد، باید دستگاه با برق مصرفی با همین ولتاژ کار کند؛ یا حدأکثر +/-10% خارج از این مقدار. استفاده از موتور در ولتاژ خارج از این مقدار، به احتمال زیاد منجر به عملکرد متفاوت خواهد شد.

علامت Δ/Y نیز نوع اتصال را مشخص می کند؛ اینکه اتصال موتور شما باید به روش ستاره – مثلث انجام شود یا خیر. در اینجا، وجود علامت Δ/Y بیانگر این است که موتور شما قابلیت اتصال و نصب به روش ستاره – مثلث را دارد.

روش ستاره، یکی از بهترین روش‌ها برای راه اندازی موتورهای سه فاز با توان بالا است. از آنجا که از موتورهای سه فاز در پمپ های شناور نیز استفاده می‌شود، این روش برای راه اندازی پمپ شناور نیز مناسب است. در این اتصال، به هر کلاف داخلی 220 ولت برق وارد می‌شود. به این ترتیب، موتور جریان کمتری را از شبکه دریافت می‌نماید. در اتصال مثلث هر کلاف به طور کلی به ولتاژ 380 ولت متصل است و این مقدار برق وارد سیم پیچ موتور می‌شود. بنابراین، سیستم راه اندازی مثلث برای یک الکتروموتور سه فاز با کیلو وات یا توان بالا، مناسب نیست. علت این است که سیستم برای راه اندازی به جریان دریافتی زیاد از شبکه نیازمند است. این امر موجب آسیب به موتور و کلاف‌های داخلی می‌شود. همچنین منجر به افت شدید فشار در شبکه شده که می تواند به سایر مصرف کننده‌های مجاور موتور الکتریکی نیز آسیب جدی وارد کند. در جدول زیر، علائم مربوط به نحوه اتصال موتور به شبکۀ برق ایران و مفهوم آن آورده شده است.

مفهوم Δ/Y در خواندن پلاک الکتروموتور
علائم درج شده بر روی موتور	مفهوم
230 Ү	نمی‌توان با شبکه سه فاز ایران راه اندازی کرد.
230 Δ	230 ولت؛ اتصال به روش ستاره
400 Ү	400 ولت؛ اتصال به صورت مثلث
400 Δ	400 ولت؛ به روش ستاره مثلث می‌توان راه اندازی کرد.  اتصال می‌بایست به روش مثلث باشد.
400/230Ү/Δ	400/230 ولت؛ نحوۀ اتصال به روش ستاره
680/400 Ү/Δ	680/400 ولت؛ به صورت ستاره مثلث می‌توان راه اندازی کرد.  اتصال می‌بایست به روش مثلث باشد.
توضیحات: در شبکه سه فاز ۴۰۰ ولت ایران، موتورها به صورت ستاره وصل می‌شوند. معمولاً موتورهای سه فاز با قدرت ۳kw یا ۴HP به بالا را به صورت مثلث در مدار قرار می‌دهند.

Hz در پلاک الکتروموتور

Hz فرکانس برق ورودی که موتور برای کار در آن طراحی شده است را نشان می‌دهد. فرکانس ورودی برای موتورها معمولاً50 یا 60 هرتز است. اگر روی پلاک الکتروموتور، بیش از یک فرکانس درج شده باشد (مانند پلاک زیر)، پارامترهای دیگری که در فرکانس‌های ورودی مختلف، متفاوت هستند نیز باید روی پلاک نشان داده شوند.

Duty/Time در پلاک موتور و نحوه خواندن آن

Duty/Time پارامتر رتبه بندی زمان / وظیفه است. دوره زمانی را نشان می‌دهد که موتور می‌تواند در طی آن با رتبه بندی پلاک نام/بار نامی خود به طور ایمن کار کند. همچنین نشان می‌دهد که آیا موتور برای کار مداوم رتبه بندی شده است یا خیر. اکثر موتورها برای کار مداوم رتبه بندی می‌شوند. رتبه بندی کوتاه مدت معمولاً از 5 دقیقه تا 60 دقیقه است. رتبه بندی موتور، دمای محیط در مقابل زمانی است که می تواند در آن دما کار کند.  در این مورد،S1 نشان می دهد که این یک موتور کار مداوم است که در یک بار ثابت برای زمان کافی برای رسیدن به تعادل دما کار می کند.

عددی که کنار حرف S درج می‌شود، می‌تواند از 1 تا 9 متغیر باشد. هر یک از این اعداد، به ترتیبی در که در جدول زیر بیان شده است خوانده می‌شوند.

نحوه خواندن پلاک الکتروموتور؛ Duty/Time
زمان (Time)	روند کار: موقت / پیوسته (مداوم)
S1	کار پیوسته (مداوم)
S2	کار موقت
S3	کارکرد غيردائمي متناوب در بازه‌هاي کارکردی يكسان
S4	کارکرد موقت با راه اندازی متناوب
S5	کارکرد غيردائمي متناوب با ترمز الكتريكي
S6	عملکرد پيوسته متناوب (هر بازه عملكردي شامل زمان عملكرد در بار ثابت و زمان عملكرد در بي‌باري)
S7	کارکرد دوره ای مداوم با ترمز الکتریکی
S8	کار دوره ای مداوم با تغییرات بار / سرعت متغیر
S9	بار غيرمتناوب با تغييرات در سرعت

IE در خواندن پلاک الکتروموتور

IE کد کارایی (Efficiency Code) موتورهای الکتریکی است. این کد نشان دهندۀ درصدی از توان ورودی است که از شفت موتور، به خروجی کار تبدیل می شود. در کنار کد کارایی، یک عدد درج می‌شود که راندمان (کاریی) نسبی موتور را نشان می دهد. هرچه عدد این کارایی به 100% نزدیکتر باشد، مصرف برق موتور کمتر می‌شود؛ در نتیجه هزینه های مصرف برق کاهش می‌یابد.

راندمان موتورهای الکتریکی در چهار سطح طبقه بندی می‌شود که عبارتند از:

• IE1 – راندمان (کارایی) استاندارد.
• IE 2 – راندمان بالا.
• IE 3 – راندمان برتر
• IE4: راندمان عالی.

در این مثال، IE عدد 3 است که نشان دهندۀ یک الکتروموتور با برترین کارایی است.

اندازۀ قاب (سایز فریم)

کلمۀ FRAME بر روی پلاک الکتروموتور، بیان کنندۀ اندازه قاب یا همان سایز فریم الکتروموتور است. برای موتورهای بزرگ، اندازه قاب (FRAME ) دارای سه رقم است؛ دو رقم اول نشان دهنده ارتفاع شفت در یک چهارم اینچ است. عدد سوم مربوط به ابعاد سوراخ های نصب پیچ است. هر چه بدنه موتور طویل‌تر باشد، فاصله بین سوراخ‌های پیچ و مهره های نصب در پایه بیشتر است. یک حرف نیز در پایان عدد سه رقمی درج می‌شود. این حرف مشخص کنندۀ نوع فریم است.

IP در پلاک موتور الکتریکی و مفهوم آن

بسیاری از شرکت های تولید کنندۀ موتورهای الکتریکی، برای بیان میزان یا درجۀ محافظت موتور در برابر عوامل محیطی از یک رتبه بندی دو رقمی حفاظت از ورود  استفاده می‌کند. این درجۀ بندی محافظتی با (IP) نشان داده می‌شود. در مثال ما، IP موتور 55 است. IP55 به ما می‌گوید که موتور ما در برابر “ذرات ریز و گرد و غبار” محافظت شده است. عدد اول بیانگر میزان مقاومت موتور در برابر تماس و نفوذ اجسام خارجی است. عدد دوم نیز میزان مقاومت موتور در برابر نفوذ آب را مشخص می‌کند. IP از جمله حروف اختصاری است که در پلاک موتورهای ضد انفجار و همچنین الکتروموتور مشعل درج می‌شود.

INS. CL. (کلاس عایق) در پلاک الکتروموتور

بالاترین درجه حرارت در داغ ترین نقطه موتور الکتریکی، تاثیر جدی بر عمر آن دارد. این دما، ترکیبی از دمای طراحی موتور و دمای محیط است. کلاس عایق (Insulation Class) توانایی موتور برای تحمل دما در طول زمان را نشان می‌دهد. موتورها قابلیت عایق بندی متفاوتی دارند. کدهای عایق، تحمل حرارتی یا توانایی موتور را برای ادامه کار در دمای مشخص و مدت زمان نشان می‌دهد. هرچه حرف کد تعیین شده بالاتر باشد، قابلیت گرمایش بیشتر است. این بر اساس بالاترین دمایی است که مواد می‌توانند به طور مداوم بدون تخریب یا کاهش عمر موتور تحمل کنند. بطور کلی، عایق الکتروموتورها در هفت کلاس طبقه بندی می‌شود و برای هر کلاس، درجه حرارت خاصی تعیین شده است. این کلاس بندی را می توانید در جدول زیر ملاحظه نمایید.

در مثال زیر، موتور دارای کلاس عایق F است، که نشان می‌دهد تحمل حرارتی موتور تا دمای 155 درجه سانتیگراد است.

وجود علامت ΔT در کنار کلاس عایق، مربوط به تغییرات ناشی از افزایش دما است. هر کلاس عایق (INS. CL.) دارای حداکثر افزایش دمای سیم پیچ موتور و حداکثر درجه حرارت است.

ALT. و A.M.B در پلاک الکتروموتور

حداکثر ارتفاع بالاتر از سطح دریا با ALT. (Altitude) نشان داده می‌شود. ALT. نشان می دهد که با کارکرد موتور در این ارتفاع از سطح دریا (عدد مربوطه که در پلاک درج شده؛ در اینجا 1000) موتور در افزایش دمای طراحی خود باقی می‌ماند و تمام اطلاعات دیگر پلاک را برآورده می‌کند. در زیر این ارتفاع (در اینجا 1000 a.m.s.l.) موتور ممکن است خنک تر کار کند. بالاتر از این دما، موتور ممکن است داغ‌تر کار کند.

A.M.B (ambient) نشان دهندۀ حدأکثر دمای محیط است که موتور می‌تواند در آن دما کار کند. در پلاک مثال زیر، حدأکثر دمایی که موتور می‌تواند تحمل کند، 40 درجه سانتی گراد است.

 سرعت بار کامل (RPM)

در موتورهای الکتریکی، RPM نشان دهندۀ سرعت بار کامل است. منظور از سرعت بار کامل، سرعتی است که در آن گشتاور تمام بار نامی در خروجی توان نامی تحویل داده می‌شود. این سرعت گاهی اوقات سرعت لغزش یا سرعت واقعی روتور نامیده می‌شود. سرعت روتور یا دور موتور بر حسب دور بر دقیقه یا RPMهمان نشان داده می‌شود. سرعت موتورهای الکتریکی بسته به تعداد قطب‌های الکتریکی و فرکانس موتور متفاوت است. در پلاک الکتروموتور مثال زیر، سرعت بار کامل با min-1 اعلام شده است؛ اما در کل با RPM اعلام می‌شود. min-1 معادل RPM است و هر دو، یک نوع واحد اندازه گیری هستند.

P.F و S.F. در پلاک موتور

P.F مخفف عبارت Power Factor و به معنای ضریب قدرت/ ضریب توان است. در پلاک‌ موتورهای الکتریکی، ضریب توان به صورت “PF” یا “P .F” یا cos φ نشان داده می‌شود. ضریب توان بیانی از نسبت توان فعال (W) به توان ظاهری (VA) است و به صورت درصد بیان می‌شود. در یک تعریف دیگر، می توان گفت ضریب توان مقدار اختلاف فازی است که الکتروموتور در حین کار بین جریان و ولتاژ خود تحمل می‌نماید. هرچه ضریب توان به عدد 1 نزدیکتر باشد اختلاف فاز کمتر است و در نتیجه کیفیت موتور بهتر خواهد بود. همچنین، هرچه تعداد میله های داخل روتور بیشتر باشد، اختلاف فاز کمتر خواهد شد.

S.F. در پلاک الکتروموتور

S.F. حروف ابتدایی عبارت Service Factor به معنای “ضریب کار” است. این ضریب، مقدار اضافه باری که یک موتور می‌تواند تحمل کند نشان می‌دهد. موتورهای الکتریکی، اغلب برای رسیدن به افزایش موقت تقاضا طراحی می‌شوند. توانایی موتور برای رسیدگی به این نیاز، با ضریب کار نشان داده می‌شود. به عنوان مثال، از موتوری با ضریب کار 1.0 نمی‌توان انتظار داشت که بیش از مقدار کیلو وات درج شده در پلاک خود کار کند. در مورد موتوری با ضریب سرویس 1.15 می‌توان انتظار داشت که بارهای نادر را تا 15 درصد بیش از کیلووات نامی خود به طور ایمن تحمل کند. به طور کلی، نباید از موتورها به طور طولانی بیش از بار نامی‌شان در ناحیه S.F. کار بکشید. اگر به الکتروموتور خود بیش از حد مجاز بار وارد کنید و این بار مجاز برای مدت طولانی وارد آید، احتمال رخدادهای زیر به وجود می‌آید:

1. کاهش سرعت موتور
2. ایجاد گرمای بیش از حد در موتور
3. کاهش راندمان موتور
4. کاهش ضریب قدرت موتور

اتفاقات بالا، در نهایت بر عمر کلی موتور تأثیر منفی می‌گذارد.

سریال نامبر و وزن موتور

همه موتورها دارای شماره سریال یا همان سریال نامبر هستند. شماره سریال یک عدد چند رقمی است و برای هر موتور، مجزا و منحصر به آن موتور است. بنابراین، از آنجا که شماره سریال برای هر موتور منحصر است، دانستن این شماره می‌تواند هنگام ارتباط با تولید کنندگان یا شرکت‌های M&E در مورد نوع موتور شما کمک کند. از دیگر ویژگی‌های موتور که می‌بایست بر روی پلاک آن درج شود، وزن است. در این مثال، وزن موتور 78 کیلوگرم می‌باشد (به تصویر بالا نگاه کنید).

گاه کاربردهایی وجود دارد که شما را الزام می‌کند تا موتورهایی خریداری کنید که با کارکردن با دستگاه های جانبی مثل اینورترها و درایوها سازگاری داشته باشند. در این صورت الکتروموتور اینورتر دیوتی خریداری نمایید. پس توجه داشته باشید که بر روی پلاک الکتروموتور مورد نظرتان، عبارت Inverter Duty درج شده باشد.